حمیدرضا باقری تبار خبرنگار، کنشگر اجتماعی و پژوهشگر جغرافیای خراسان و سبزوار در یک تحقیق، به بررسی سیر تاریخی تقسیمات کشوری خراسان بزرگ در دوران معاصر پرداخته است.
به گزارش امید سبزوار، طبق یافته های این تحقیق در اولین قانون تقسیمات کشوری ایران به شیوه نوین که در سال 1316 وضع شد، استان خراسان بزرگ از 7 شهرستان اصلی و به عبارتی دیگر مادرشهر اولیه به نام های مشهد، سبزوار، تربت حیدریه، گناباد، قوچان، بجنورد و بیرجند تشکیل شده و مرکزیت این استان در مشهد قرار گرفت.
بقیه شهرستان های امروزی خراسان در طول یک قرن بعد، از دل این مادرشهرهای اولیه سر برآورده اند. به طور مثال در سال 1329 یعنی 13 سال بعد از اجرای اولین قانون تقسیمات کشوری، بخش نیشابور از دل مادرشهر مشهد، بخش درگز از دل مادرشهر قوچان و بخش کاشمر از دل مادرشهر گناباد به شهرستان هایی مستقل ارتقاء یافتند و بنابراین با تولد این سه شهرستان تازه، تا تعداد شهرستان های خراسان بزرگ در سال 1329 به 10 شهرستان رسید.
دومین تغییرات در تقسیمات کشوری خراسان بزرگ در سال 1335 اتفاق افتاد که 2 بخش تربت جام از مادرشهر مشهد و طبس از مادرشهر گناباد مستقل شده و استان خراسان را 12 شهرستانی کردند.
سومین تغییرات قانون تقسیمات کشوری در خراسان بزرگ در مادرشهرهای سبزوار و قوچان اتفاق افتاد. بدین ترتیب که بخش اسفراین از سبزوار و بخش شیروان از قوچان استقلال یافته و تعداد شهرستان های خراسان رضوی به 14 شهرستان افزایش یافت.
پس از سومین دوره تغییرات دیگر تا وقوع انقلاب اسلامی ایران هیچ تغییری در تعداد شهرستان های خراسان بزرگ اتفاق نیافتاد و مادرشهرهای تربت حیدریه، بجنورد و بیرجند همان ترکیب اولیه خود را حفظ کردند و پس از انقلاب دوباره از سال 1359 زایش شهرستان های جدید در خراسان بزرگ شروع شد تا اینکه سرانجام در سال 1383 خراسان بزرگ تقسیم شد و مادرشهرهای بجنورد و بیرجند استان های خراسان شمالی و جنوبی را تشکیل دادند.
امروز نیز خراسان رضوی به مرکزیت مشهد که هسته اصلی خراسان بزرگ است است با بیش از 30 شهرستان انتظار تقسیماتی دیگر را می کشد به طوریکه دو مادرشهر سبزوار و تربت حیدریه از بین شهرستان های اولیه خراسان و نیز شهر نیشابور از بین شهرستان های ثانویه خراسان از اصلی ترین مدعیان استقلال از خراسان رضوی و تشکیل استان های مستقل در شمال شرق ایران هستند.
